İşçi Hakları 2025: Yasal Hak Rehberi

Türkiye’de işçilerin sahip olduğu yasal haklar, 4857 sayılı İş Kanunu ile güvence altına alınmıştır. Haftalık çalışma süresi en fazla 45 saat olarak belirlenmiş olup, bu süreyi aşan çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilir ve her bir saat için %50 zamlı ücret ödenir. Gece çalışmaları ise 7,5 saati geçemez. İşçiler haftada en az 24 saat kesintisiz hafta tatili hakkına sahiptir. Ulusal bayram ve genel tatillerde çalışan işçilere bir günlük ek ücret ödenmesi zorunludur. Yıllık ücretli izin hakkı işçinin kıdemine göre değişir; bir yıldan beş yıla kadar en az 14 gün, beş yıldan 15 yıla kadar en az 20 gün, 15 yıl ve üzeri için ise en az 26 gün izin verilir. Ayrıca 18 yaş altı ve 50 yaş üstü işçiler için izin süresi en az 20 gündür.

İşçiler için mazeret izinleri de düzenlenmiştir; evlilik ve birinci derece yakınların vefatı halinde üç gün, babalık izni kapsamında ise beş gün ücretli izin hakkı vardır. Kadın işçilere doğum öncesi 8 hafta, doğum sonrası 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta ücretli analık izni verilir; çoğul gebeliklerde bu süreye 2 hafta eklenir. Analık izni bitiminde kadın işçi 6 aya kadar ücretsiz izin alabilir. Doğum sonrası ilk bir yıl boyunca günde 1,5 saat süt izni hakkı vardır. Ayrıca ebeveynlerden biri çocuğun ilkokul çağına kadar kısmi çalışma talebinde bulunabilir.

Çocuk ve genç işçilerin korunması için 15 yaşından küçüklerin çalıştırılması yasaktır, 15-18 yaş arası genç işçiler için özel düzenlemeler bulunur. Kadın işçilerin gece postasında 7,5 saatten fazla çalıştırılması yasaklanmıştır. Engelli istihdamı da kanuni bir zorunluluktur; 50’den fazla çalışanı olan işyerleri engelli işçi çalıştırmakla yükümlüdür. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyarak güvenli çalışma ortamı sağlamak zorundadır. 30’dan fazla çalışanı olan işyerlerinde 6 ayını dolduran işçiler iş güvencesine sahip olup, geçerli bir sebep olmadan işten çıkarılamaz.

Kıdem tazminatı, en az bir yıl çalışan işçilere her yıl için 30 gün brüt ücret tutarında ödenir. İhbar tazminatı ise kıdeme göre 2 ile 8 hafta arasında değişen bildirim süresine uyulmazsa ödenir. İşveren, eşit davranma ilkesine uymak, işçiler arasında ayrımcılık yapmamak zorundadır. İşçiler sendikalara üye olabilir, toplu iş sözleşmesi yapabilir ve yasal çerçevede greve katılabilir. Ücretlerin korunması da önemli bir haktır; işveren ücretleri tam ve zamanında ödemek zorundadır ve ücretin dörtte birinden fazlası haczedilemez. Ayrıca işten çıkarılacak işçilere günde en az iki saat iş arama izni verilmelidir.

Tüm bu yasal haklar, işçilerin çalışma yaşamında güvence altına alınmasını sağlarken, işverenler için de önemli sorumluluklar doğurur. Hakların korunması ve bilinçli hareket edilmesi hem işçi hem işveren açısından sürdürülebilir bir çalışma ortamı için temel şarttır.